Scytyjskie skarby królewskiego kurhanu Tovsta Mohyla

Tovsta Mohyla to starożytny kurhan Scytów odkryty w 1971 roku. Znajduje się on w południowej Ukrainie, niedaleko miasta Pokrov w obwodzie dniepropietrowskim. Odkrycie dostarczyło fascynujących informacji na temat kultury i sztuki Scytów, starożytnego ludu zamieszkującego obszar Półwyspu Krymskiego i okolic Morza Czarnego.

fot. Widok na kurhan Tovsta Mohyla (1970), Kanadyjski Instytut Studiów Ukraińskich; domena publiczna

Scytowie

Starożytni Scytowie to pół-nomadyczny lud, zamieszkujący obszar północnego Morza Czarnego, sięgający aż po Góry Ural i Ałtaj. Ich kultura rozwijała się przez prawie tysiąc lat, w trakcie których utrzymywali regularne kontakty handlowe z różnymi kulturami śródziemnomorskimi i azjatyckimi, m.in. starożytnymi Grekami, Persami i Chińczykami.

Klasyczni Scytowie panowali nad stepem pontyjskim od VII wieku p.n.e. aż do III wieku p.n.e. W Ukrainie, o której Herodot opowiadał w swoich dziełach o Scytach, znaleziono jedno z największych i najważniejszych miejsc pochówków tego okresu.

fot. Rzeźby scytyjskie z kurhanu Towsta Mohyla, Kanadyjski Instytut Studiów Ukraińskich; domena publiczna

Borys Mozolevsky

Główny sprawcą odkrycia stał się archeolog Borys Mozolevsky, który był wybitnym ukraińskim archeologiem, historykiem, poetą i pisarzem, urodzonym w 1936 roku. Jego życiorys obejmuje szeroki zakres działań naukowych, literackich i społecznych, które pozostawiły trwały ślad w dziedzinie archeologii, zwłaszcza w badaniach nad Scytami.

Mozolewski zdobył wykształcenie z zakresu lotnictwa morskiego, co było pierwotnym krokiem ku służbie w piechocie morskiej. Jednak równocześnie podjął studia na Wydziale Korespondencji Wydziału Historyczno-Filozoficznego Uniwersytetu Kijowskiego, zdobywając dyplom historyka i archeologa w 1964 roku. Jego kariera w dziedzinie archeologii rozwijała się, a w 1986 roku objął kierownicze stanowisko w Instytucie Archeologii.

Praca Mozolewskiego była głównie skoncentrowana na geografii etnicznej Scytii, a od 1969 roku był głównym badaczem tego obszaru. Jego osiągnięcia obejmują nie tylko badania nad pochówkami scytyjskimi, ale także analizę architektury kurhanów oraz mapowanie etniczne Scytii. Wyróżniał się umiejętnością czytania nie tylko tego, co znajdowało się w grobach, ale także tego, jak powstały kurhany, co dostarczyło cennych informacji na temat historii i kultury Scytów.

Poza pracą naukową, Mozolewski był również cenionym poetą i członkiem Związku Pisarzy Ukrainy. Jego tomiki poetyckie, takie jak „Początek marca” czy „Dzika róża”, zdobyły uznanie czytelników. Otrzymał międzynarodowe wyróżnienie, Międzynarodowy Dyplom „Złoty Scytyjczyk”, w 1993 roku, krótko przed swoją śmiercią.

fot. Scytyjskie nakrycie głowy kobiece z kurhanu Tovsta Mohyla, Kanadyjski Instytut Studiów Ukraińskich; domena publiczna

Odkrycie kurhanu

W 1971 roku Borys Mozolevsky dokonał odkrycia jednego z najważniejszych królewskich kurhanów Scytów z IV wieku p.n.e., nazwanego Tovsta Mohyla.

Chociaż centralna komora grobowa była splądrowana, boczna komora z tego samego okresu pozostała nietknięta. W centralnej komorze znaleziono szczątki Scytyjskiego arystokraty, a w bocznej - pięć szkieletów, z których główne należały do Scytyjskiej arystokratki i dziecka.

fot. Złoty Pektorał z kurhanu Tovsta Mohyla; autor: Terminator; Wikipedia; domena publiczna

Szczątki w kurhanie były hojnie zdobione złotem. Oprócz broni, różnych ozdób i elementów odzieży, szczególnie imponujący był Złoty Pektorał. Styl zdobienia jest zdecydowanie grecki, choć motywy odzwierciedlają zainteresowania Scytów. Pektorał jest wykonany z czystego złota o średnicy 30,6 cm i waży ponad 1150 g.

Na wschód od centralnego grobu znaleziono dwa końskie groby z pochówkiem sześciu koni. Ich wyposażenie jest bogato zdobione złotem, srebrem i brązem. W świecie zmarłych konie miały być powożone przez trzech zabitych niewolników.

fot. detale na Złotym Pektorale; autor: Curryfauvel; WIkipedia; domena publiczna

Zmarli arystokraci byli pochowani zostali w „towarzystwie” czterech zabitych sług. Przy wejściach do grobu znajdowały się koła z rozebranych rydwanów, a w oddzielnej niszy użytkowej - brązowy kocioł i patelnia. Nad jednym z otworów wejściowych znaleziono duży zestaw brązowych ozdób z procesji pogrzebowej, w tym sześć filigranowych wierzchołków z brązu zdobionych stylizowanymi wizerunkami jeleni i gryfów.

fot. detale na Złotym Pektorale; autor: Curryfauvel; WIkipedia; domena publiczna

Cała kolekcja obecnie znajduje się w Muzeum Historycznych Kosztowności Ukrainy w Kijowie (MIKU)

fot. detale na Złotym Pektorale; autor: Curryfauvel; WIkipedia; domena publiczna

Odkrycia w Tovsta Mohyla stanowią kolejne przekonujące dowody na wysoki poziom kultury materialnej Scytów. Współczesne badania archeologiczne oraz analizy techniczne pozwalają na coraz pełniejsze zrozumienie życia, wierzeń i zwyczajów tego tajemniczego ludu, który pozostawił po sobie nie tylko grobowce, ale również bogactwo artystycznych i rzemieślniczych dzieł sztuki.