Świętowit - Bóg Słowian Połabskich

Świętowit, bóg urodzaju i wojny, stanowił naczelnego bóstwa Słowian połabskich, zwłaszcza plemienia Ranów. Jego kult, zorganizowany na wyspie Rugia, w miejscu zwanym przylądek Arkona, miał swoje apogeum, a główną świątynię umieszczono na tej samej wyspie. W opisach średniowiecznych kronikarzy, posąg Świętowita przedstawiany jest z czterema głowami, rogiem, mieczem, a towarzyszy mu biały koń, siodło, stanica, i orły. Raz w roku, po żniwach, odbywało się wielkie święto ku czci tego boga.

Kapłani, posługując się rogiem i koniem boga, przeprowadzali wróżby, a w nocy sam Świętowit, dosiadając konia, walczył z wrogami. Jego imię można tłumaczyć jako "Silny Pan" lub "Święty Pan". Często mylnie kult Świętowita utożsamiano ze Świętym Witą, ale w rzeczywistości, to dwie odrębne postaci. Wśród badaczy mitologii Słowian często pojawiło się przekonanie, że Świętowit stanowi połabską hipostazę Peruna.

Najważniejszym źródłem informacji na temat Świętowita są trzy dzieła: Kronika Słowian Helmolda, Gesta Danorum Saxo Gramatyka i Knýtlinga saga. Saxo Gramatyk szczegółowo opisuje kult Świętowita, tworząc najdłuższy znany tekst o wierzeniach Słowian.

Geneza i Kontrowersje: Świętowit a Święty Wit

Część badaczy sugeruje, że imię Świętowita może pochodzić od Świętego Wita, ale większość z nich odrzuca to założenie. Helmold przywołuje tzw. korbejską legendę, według której plemię Ranów miało zostać schrystianizowane w IX w. i później wrócić do czczenia Świętego Wita. Jednak, większość historyków uznaje tę legendę za konstrukcję polityczną z XII wieku, mającą uzasadnić roszczenia do Rugii.

Argument przeciwko chrystianizacji Rugii w IX w. jest także wsparty brakiem źródeł oraz podobieństwem imion jak Milowit, Radowit, Siemowit itd. Niejasna jest geneza tej legendy, a wielu badaczy uznaje ją za późne fałszerstwo.

Kult i Obrzędy Świętowita

Święto Świętowita odbywało się raz w roku po zbiorze plonów. Kapłan dbał o świątynię, aby nie wypuścić tchu, co miało chronić ją przed zbezczeszczeniem w obecności boga. Ofiary składane były zwierzętom, a następnie organizowano ucztę. Kapłan przeprowadzał rytuał wróżenia z rogu i konia, przewidując przyszłe zbiory. Obrzędy obejmowały także rytuał z okrągłym kołaczem, który kapłan stawiał przed ludem, pytając, czy go widzą. Odpowiedź decydowała o prognozie plonów.

Kult Świętowita opierał się na darach od ludzi i królów, podatkach od kupców, a nawet darami zbroi wrogów. Biały koń, poświęcony bogu, pełnił rolę wierzchowca w walce z wrogami. Kapłani używali go także do wróżenia, ustawiając włócznie, którymi koń miał przekroczyć, przepowiadając tym samym los bitwy.

Upadek Kultu i Zniszczenie Świątyni

Oficjalny upadek kultu Świętowita miał miejsce w 1168 r., gdy Duńczycy pod wodzą króla Waldemara I i biskupa Absalona zdobyli Arkonę. Starożytny posąg boga został zniszczony, a świątynia splądrowana. Helmold w swojej Kronice Słowian opisuje te wydarzenia, podkreślając unicestwienie kultu oraz skarbca bogatego w ofiary.

Gród, w którym znajdowała się świątynia, na wyspie Rugia, został zatopiony przez morze, a resztki kultu uległy zagładzie. Podczas badań archeologicznych odnaleziono jednak przedmioty, które świadczą o wysokim statusie grodu oraz ofiarach ludzkich.

Mitologia Świętowita a Analizy Porównawcze

Badacze, tak jak Aleksander Gieysztor, przeprowadzili analizy porównawcze kultu Świętowita z innymi bóstwami indoeuropejskimi. Uznano go za hipostazę Peruna, boga naczelnego i gromowładnego. Cztery głowy Świętowita kojarzone są z liczbą 4 związaną z gromowładnymi u innych ludów indoeuropejskich.

Obrzędy poświęcania alkoholu Świętowitowi zostały porównane do rytuałów poświęconych innym bóstwom, takim jak Jowisz, Indra czy Odyn. Analizy te wskazują na szerokie powiązania kultu Świętowita z tradycją indoeuropejską.

Świętowit stał się również przedmiotem badań dotyczących genezy legendy o jego chrystianizacji i upadku kultu. Istnieje wiele teorii dotyczących tego, czy kult Świętowita rzeczywiście wywodził się od Świętego Wita, czy też była to konstrukcja polityczna mająca uzasadnić roszczenia do Rugii.

Ostatecznie, kult Świętowita upadł wraz z zniszczeniem świątyni w Arkonie, ale wspomnienie o tym bogu oraz jego mitologiczne znaczenie pozostają obiektem zainteresowania historyków i badaczy. Świętowit, jako istota połączona z urodzajem, wojną i obrzędami, stanowi fascynujący element mitologii Słowian połabskich.

rys. Duński biskup Absalon niszczy posąg słowiańskiego boga Świętowita w Arkonie, Laurits Tuxen; Wikipedia, domena publiczna